Suudi Arabistan – Türkiye ilişkileri: Nereden nereye…
Türkiye’nin Suudi Arabistan’la ilişkileri yüz yıl öncesine dayanıyor olsa da Ankara ile Riyad arasındaki diplomatik ilişkiler, 1929’da imzalanan “Muhadenet Muahedesi (Dostluk Anlaşması)” ile başladı.
Türkiye’nin Suudi Arabistan’ı tanımasıyla iki ülke arasında 3 Ağustos 1929’da imzalanan Dostluk Anlaşması, 31 Mayıs 1930 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlandı.
Türkiye ve Suudi Arabistan, yaklaşık bir asırdan beri gerçekleştirilen üst düzey karşılıklı ziyaretlerle ve İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) gibi kuruluşlar vasıtasıyla temaslarını sürdürüyor.
Diplomatik ziyaretlerle güçlenen ikili ilişkiler doğrultusunda dönemin Suudi Arabistan Kralı Faysal bin Abdülaziz Al Suud, 1966’da Müslüman ülkelerin birliği çabaları doğrultusunda Türkiye’yi ziyaret etti.
Irak-İran Savaşı’nın yaşandığı döneme denk gelen 1984-1990 yılları arasında iki ülke ortak çıkarlar doğrultusunda yeni bir yakınlaşma sürecine girdi. Dönemin Cumhurbaşkanı Kenan Evren de bu doğrultuda Suudi Arabistan’a ziyarette bulundu.
(Dönemin Suudi Arabistan Kralı Fahd Bin Abdülaziz, 1985 yılında Ankara’ya geldi. Cumhurbaşkanı Kenan Evren’in Esenboğa Havaalanı’nda törenle karşıladığı Kral Fahd Bin Abdülaziz, Atatürk portresinin önünde oturururken görülüyor.)
Suudi Arabistan Ticaret ve Sanayi Odaları Konseyi arasında 11 Ekim 2003’te Cidde kentinde imzalanan anlaşmayla Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) çatısı altında “Türkiye-Suudi Arabistan İş Konseyi” kuruldu.
İki ülke arasındaki ticaret hacminin geliştirilmesinin yanı sıra turizm ve karşılıklı yatırım alanlarında da işbirliğinin ve ortak yatırımların artırılmasını hedefleyen Türkiye-Suudi Arabistan İş Konseyi, üçüncü ülkelerde de ticari iş birliğine gidilmesinin önünü açtı.
Dönemin Suudi Arabistan Kralı Abdullah bin Abdülaziz Al Suud, 8 Ağustos 2006’da Türkiye’ye 50’den fazla iş insanıyla geldi. Suudi Arabistan’dan Türkiye’ye kral düzeyinde 40 yıl aradan sonra gerçekleşen bu ziyaret sırasında turizm, ulaştırma, sağlık ve karşılıklı yatırımların teşviki alanında 6 ayrı anlaşma imzalandı.
Türkiye ile Suudi Arabistan, birçok alanda ekonomik iş birliğini güçlendirme hedefini yakalamak üzere Karma Ekonomik Komisyon (KEK) protokolü imzaladı. Son olarak 11. Dönem KEK Toplantısı 4-6 Kasım 2013 tarihlerinde Ankara’da gerçekleştirildi.
TİCARET HACMİ
Devlet gelirlerinin yüzde 90’ını petrolden elde eden Suudi Arabistan, Türkiye’ye petrol ve kimyasal ürünler ihraç ederken Türkiye’den de işlenmiş petrol ürünleri, elektrik panoları, inşaat demiri ve mobilyanın başını çektiği çeşitli ürünler ithal ediyor.
Türkiye İstatistik Kurumunun verilerine göre, Türkiye ile Suudi Arabistan arasında 2015 yılında 5,590 milyar dolara ulaşan ticaret hacmi, 2016 yılında 5,007 milyar dolar, 2017 yılında 4,845 milyar dolar, 2018 yılında 4,954 milyar dolar ve 2019 yılında da 5,107 milyar oldu. ki ülke arasındaki ticaret hacmi 2020’de 4,227 milyar dolar ve 2021’de 3,721 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti.
ADI KONULMAMIŞ BOYKOT
2020 yılında Suudi Arabistan’a karşı ticaret fazlası veren konumunu koruyan Türkiye, 2021’de 3,190 milyar dolar düzeyinde bir ticaret açığı verdi. 2021’de resmi bir boykot kararı olmamasına rağmen Suudi Arabistan’ın Türkiye’den ithalatında hızlı bir düşüş yaşandı ve Suudi Arabistan, 2021 yılında Türkiye’den yalnızca 265 milyon dolar düzeyinde mal ve hizmet alımı gerçekleştirdi. İki ülke arasında 2022’nin ilk 4 ayında ulaşılan ticaret hacmi ise 1,624 milyar dolardı. Ticaret hacminde yaşanan düşüşe turist sayılarındaki düşüş de eşlik etti, 2018’de 747 bin 233 Suudi vatandaşının ziyaret ettiği Türkiye’yi 2020’de 67 bin 490 kişi, 2021’de ise sadece 10 bin 083 Suudi vatandaşı ziyaret etti.
İLİŞKİLER SIKILAŞTI
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2014’te seçilmesinden aylar sonra, Ocak 2015’te Kral Selman bin Abdülaziz Al Suud’un yönetime gelmesiyle Türkiye-Suudi Arabistan ilişkileri yeni bir ilerleme kaydetti.
Erdoğan ve Selman liderliğinde ilişkileri hızla gelişen Türkiye ve Suudi Arabistan arasında 2015 yılında 3 zirve gerçekleşti. Mart 2015’te Suudi Arabistan’da gerçekleşen zirvenin ardından Kral Selman’ın ekim ayında Antalya’ya ziyareti ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın aralık ayında Suudi Arabistan’a ziyaretiyle 3 zirve yapılmış oldu.
Kral Selman yönetiminin birinci yılında gerçekleşen zirveler, Türkiye ile Suudi Arabistan’ın “Stratejik İş Birliği Konseyi” kurulması için anlaşmasıyla sonuçlandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Kral Selman, 14 Nisan 2016’da da İstanbul’da Suudi-Türk Koordinasyon Konseyi’nin oluşturulmasına öncülük etti. Suudi-Türk Koordinasyon Konseyi’nin ilk toplantısı ise dışişleri bakanlarının katılımıyla 8 Şubat 2017’de Ankara’da yapıldı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın şubat ve temmuz aylarındaki ziyaretleriyle 2017 yılında da Türkiye ile Suudi Arabistan arasında 2 zirve gerçekleşti.
ASKERİ İŞBİRLİĞİ
Türkiye-Suudi Arabistan arasında gelişen diplomatik ve ticari ilişkiler, sonrasında iki ülke arasında 4 ortak askeri tatbikat gerçekleşti.
Türkiye’nin ev sahipliğinde Haziran 2016’da gerçekleşen Uluslararası Işık-2016 Tatbikatı’na Azerbaycan, KKTC, Macaristan, Romanya’nın yanı sıra Suudi Arabistan da katıldı.
“EFES-2016 Birleşik Müşterek Fiili Atışlı Tatbikatı” ve “Uluslararası Anadolu Kartalı-2016 Eğitimi Tatbikatı” da Suudi Arabistan’ın katılımıyla gerçekleşirken, Suudi Arabistan’da Şubat-Mart 2016’da Ra’du’ş Şimal (Kuzeyin Gök Gürültüsü) ismiyle düzenlenen askeri tatbikata Türkiye katılım sağladı.
ASELSAN da Suudi Arabistan’la savunma elektroniği alanında iş birliğini artırmak üzere Temmuz 2015’te Kral Abdulaziz Bilim ve Teknoloji Kenti ve TAQNIA DST ile mutabakat zaptı imzaladı.
ASELSAN’ın ürünlerinin Suudi Arabistan’daki ilgili birimlerin ihtiyaçlarını karşılayabilecek düzeyde olduğu kanaatine varılmasının ardından 2016’da TAQNIA DST ile ASELSAN arasında iş birliği anlaşması imzalandı.
ASELSAN ile TAQNIA DST ortaklığında kurulan “Suudi Savunma Elektroniği Şirketi” (Saudi Defense Electronics Company-SADEC), Türkiye ile Suudi Arabistan arasındaki önemli iş birliklerden birini oluşturuyor.
KATAR VE KAŞIKÇI CİNAYETİ
Suudi Arabistan ve diğer bazı Arap ülkeleri ile Katar arasında Haziran 2017’de başlayan diplomatik kriz, Ekim 2021’e kadar sürdü. Bu dönemde Katar ile güçlü ilişkilerini koruyan AKP iktidarı, Suudi Arabistan’la diplomatik ilişkilerini de muhafaza etti.
Ekim 2018’de Suudi Arabistan’ın İstanbul’daki Başkonsolosluk binasında gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmesi sonrasında da Ankara, Riyad’la diplomatik kanalları açık tutmaya özen gösterdi.
Katar krizi sırasında Körfez İşbirliği Konseyi’nin (KİK), birliğini muhafaza etme çabalarına desteğiyle öne çıkan AKP iktidarı, 2022 yılının nisan ayında Kaşıkçı dosyasını Suudi Arabistan adli makamlarına devretti.
ÇOK SAYIDA ANLAŞMA İMZALANDI
Ardından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da 28-29 Nisan 2022’de Suudi Arabistan Kralı Selman bin Abdülaziz Al Suud’un daveti üzerine Cidde’ye giderek çeşitli temaslarda bulunmuştu.
Erdoğan ayrıca 10 Mayıs 2022’de Prens Bin Selman’la yaptığı telefon görüşmesinde de ikili ilişkileri ve bölgesel konuları ele almıştı.
Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman, 22 Haziran 2022’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile görüşmek üzere Ankara’ya resmi bir ziyaret gerçekleştirdi. Görüşmenin ardından yayımlanan ortak bildiride, siyasi, ekonomik, askeri, güvenlik dahil, ikili ilişkilerde yeni iş birliği döneminin başlamasına yönelik kararlılık vurgulandı.
Bu yıl ise Erdoğan, mayıs ayındaki seçimlerin ardından Suudi Arabistan’a ziyarette bulundu. Türkiye Cumhuriyeti ile Suudi Arabistan Krallığı arasında, doğrudan yatırım, savunma sanayii, enerji, savunma ve iletişim alanlarında anlaşma imzalandı.
